Skip to content

پرورش قارچ

ارتباط با ما !

جهت خرید و استعلام قیمت با ما در ارتباط باشید

با توجه به تغییرات دائمی قیمت جهت استعلام لطفا فرم روبرو را پر کنیدتا کارشناسان ما با شما تماس بگیرند.

مقدمه

پرورش قارچ کسب و کاری پرسود و زودبازده است که به سرمایه زیاد، فضای گسترده، شرایط آب و هوایی خاص، خاک مرغوب و… وابسته نیست. می توان در یک فضای محدود و سربسته، شرایط مناسبی برای رشد قارچ ها فراهم نمود. همچنین ریسک سرمایه گذاری این صنعت پایین است و می توان در مقیاس کوچک، فعالیت خود را شروع نمود. قارچ بازار فروش خوبی دارد که به فصول سال وابسته نیست. در این محتوا علاوه بر راهنمایی کلی، نکاتی در خصوص تولید قارچ ارائه شده است.

پرورش قارچ در ایران

تولید قارچ در کشور ایران از سال 1337 آغاز شده است. در سال های اخیر، رشد قابل توجهی از نظر راندمان و میزان سطح کشت قارچ های خوراکی و دارویی در کشور اتفاق افتاده است. آمارهای وزارت جهاد کشاورزی نشان می دهد ایران با تولید بیش از 180 هزار تن قارچ در رتبه هفتم جهان قرار دارد. در میان قارچ های خوراکی، سهم عمده ای از تولیدات داخل کشور به قارچ دکمه ای اختصاص دارد. درصد کمی نیز متعلق به قارچ های صدفی، گانودرما، قهوه ای و… می باشد.

مراحل پرورش قارچ

تولید قارچ در طی فرآیندهای مختلفی انجام می شود که در زیر به صورت کلی به آن اشاره شده است:

  • ضدعفونی کردن محیط پرورش
  • خرید کمپوست مناسب
  • ورود کمپوست به سالن
  • بذرپاشی
  • تهیه بستر
  • خاک دهی و آبیاری
  • ریسه دوانی در کمپوست و خاک پوششی
  • شوک دهی
  • پین دهی
  • برداشت

در ادامه مهمترین مراحل تولید قارچ بررسی شده است.

تهیه کمپوست در پرورش قارچ

کمپوست بستر رشد و تغذیه قارچ است. کیفیت و میزان قارچ برداشت شده به فرآیند تولید و کیفیت کمپوست وابسته است. درصد و نوع مواد اولیه تشکیل دهنده کمپوست ممکن است بسته به فرمولاسیون هر تولید کننده متنوع باشد، اما در حالت کلی شامل موارد زیر می باشد:

  • کود اسب
  • گچ مخصوص کشاورزی
  • کود مرغی
  • آب
  • کاه و کلش گندم

با ترکیب و میکس مواد اولیه، واکنش شیمیایی (تخمیر هوازی) بین مواد و فعالیت میکروارگانیسم ها صورت می گیرد. در این حالت، منبع غذایی غنی و قابل جذب برای رشد میسیلیوم ها (اندام های رویشی قارچ) فراهم می شود. تهیه کمپوست مرغوب نیاز به تجهیزات و آزمایشگاه های مجهز، تجربه و تخصص دارد.

بذرپاشی در پرورش قارچ

پس از پاستوریزاسیون کمپوست، بذر اسپان (میسیلیومی که در شرایط استریل بر روی یک ماده زمینه ای مغذی، تکثیر و تولید می شود) با کمپوست مخلوط می شود. فرآیند رشد و ریسه دوانی میسلیوم ها حدود 14 الی 17 روز طول می کشد. پرورش دهندگان قارچ، بذر مورد نیاز را می توانند از کارخانجات و واحدهای تولیدی معتبر تهیه کنند. در بذرپاشی توجه به نکات زیر مفید خواهد بود:

  • مخلوط یکنواخت بذر با کمپوست
  • اطمینان از وجود حداقل فاصله مناسب بین بذرها
  • رعایت مقدار مناسب اسپان مصرفی در هر تن کمپوست برای جلوگیری از افت راندمان محصول
  • بسته به نژاد و کیفیت کمپوست، مقدار اسپان مورد نیاز قارچ های مختلف متغیر است.
  • درجه حرارت مناسب (24 تا 25 سانتی گراد)، میزان رطوبت (90 ال 95 درصد) و مرغوبیت بستر رشد و کیفیت اسپان موجب کاهش مدت زمان ریسه دوانی می شود.

تهیه بستر پرورش قارچ

در این مرحله اقدامات و فعالیت های زیر صورت می گیرد:

  • انتقال کمپوست به جعبه های بزرگ (بستر)
  • قرار دادن جعبه ها در اتاق تاریک (سلول)
  • تنظیم و حفظ دمای مناسب سلول (23 درجه سانتی گراد)
  • افزودن خاک پوششی به لایه رویی کمپوست برای حفظ رطوبت و مقاومت در برابر تجزیه ساختاری
  • افزودن 20 الی 25 لیتر آب در هر دو متر مربع از فضای سلول (در طول دوره شش روزه)



پین دهی در پرورش قارچ

تارهای نازک میسیلیوم در خاک پوششی رشد نموده و سفید می شوند. پس از این مرحله، لازم است از رشد رویشی آن ها جلوگیری شود تا وارد فاز زایشی شوند. برای تولید اندام های بارده قارچ شرایط محیطی خاص از نظر دما، رطوبت و غلظت کربن دی اکسید باید فراهم شود. در این حالت، دمای اتاق رشد به طور آهسته از 23 به 17 درجه سانتی گراد در طول 3 تا 5 روز تغییر می کند. برای ایجاد فاز زایشی، مرحله شوک دهی از طریق کاهش دما انجام می شود. در فاز زایشی، میسیلیوم ها جوانه (پین) می زنند و به قارچ تبدیل می شوند.



برداشت قارچ

هفت روز پس از شوک دهی، گره ها و ته سنجاقی ها تشکیل می شوند. در طول حدود سه هفته قارچ ها رشد کرده و به مرحله برداشت می رسند. در مرحله برداشت، دما بر روی 18 درجه سانتی گراد تنظیم و حفظ می شود. اولین برداشت را فلاش اول می گویند. پس از برداشت اول، مجددا سطح کشت آبیاری می شود تا پین ها برای فلاش دوم و گاها سوم رشد کنند. برداشت می تواند در حالت دستی (فروش بصورت قارچ تازه) یا مکانیکی (برای استفاده در صنعت غذایی) انجام شود. 



فضای لازم برای پرورش قارچ

برای انتخاب فضای پرورش قارچ توجه به نکات زیر ضروری است:

  • استفاده از مصالحی با قابلیت تحمل رطوبت بالا، ضدعفونی و شستشو
  • استحکام و دوام سقف در روش کشت کیسه ای
  • امکان تهویه و گردش هوای آسان
  • کمترین تبادل دما و رطوبت با محیط بیرون
  • داشتن کمترین میزان نور طبیعی
  • برخورداری از ابعاد مناسب بسته به تولید سنتی یا صنعتی
  • امکان حفظ درجه حرارت و رطوبت متناسب با دوره های مختلف رشد قارچ
  • دسترسی به آب سالم و دوری از مراکز آلوده کننده صنعتی

سالن های تولید قارچ به دو نوع سبک و سنگین تقسیم می شوند.

  • سالن سنگین: از سازه های فلزی و مصالح بتنی استفاده می شود. کنترل عوامل محیطی آسان تر است. زمان ساخت و هزینه آن زیاد است.
  • سالن سبک: از پوشش یونولیت و نایلون پلی اتیلن همراه با سازه های فلزی تشکیل شده است. کنترل و تنظیم شرایط محیطی در این سالن ها سخت تر است اما هزینه ساخت آن کمتر می باشد.

تجهیزات لازم برای پرورش قارچ

تجهیزات و دستگاه های مورد نیاز برای پرورش و تولید قارچ به شرح زیر است:

  • تجهیزات سرمایشی و گرمایشی
  • تهویه و گردش جریان هوا
  • دستگاه های کنترل و سنجش میزان رطوبت و دما
  • تجهیزات آبیاری
  • هواساز یا رطوبت ساز
  • قفسه
  • شیر آب
  • دمنده های ورودی و خروجی هوا
  • سیستم خروجی آب های اضافی

در ادامه برخی تجهیزات مهم بررسی شده اند.

رطوبت ساز

از دستگاه رطوبت ساز برای مه پاشی، ضدعفونی کردن و تامین رطوبت مورد نیاز استفاده می شود. این دستگاه علاوه بر کاهش گرد و غبار، با کاهش دما می تواند به تامین شرایط مناسب رشد قارچ کمک کند.

کولر

قفسه بندی سالن با استفاده از قفسه های مخصوص پرورش قارچ استفاده از فضا را بهینه تر می کند. در این روش محصول بیشتر در فضای کمتر تولید می شود. قفسه بندی با سازه های آلومینیومی، بتنی، لوله ای، گالوانیزه و پروفیل صنعتی انجام می شود که هریک مزایا و معایبی دارند.

قفسه

قفسه بندی سالن با استفاده از قفسه های مخصوص پرورش قارچ استفاده از فضا را بهینه تر می کند. در این روش محصول بیشتر در فضای کمتر تولید می شود. قفسه بندی با سازه های آلومینیومی، بتنی، لوله ای، گالوانیزه و پروفیل صنعتی انجام می شود که هریک مزایا و معایبی دارند.

فن ورودی و خروجی هوا

فن های تهویه هوا سالن برای یکنواخت کردن دما، رطوبت، افزایش اکسیژن و کاهش دی اکسید کربن به کار گرفته می شوند. سرعت بالای گردش هوا منجر به خشک شدن بستر و تاخیر در ریسه دوانی می شود. با تغییر دور موتور در فن ها می توان  میزان تهویه را کنترل نمود. 

دما سنج

دما بر میزان عملکرد، مرغوبیت و شیوع برخی بیماری ها موثر است. برای حفظ دقیق دمای مورد نیاز در دوره های رشد، دماسنج میله ای یا دیجیتالی استفاده می شود. دماسنج دیجیتالی سرعت و دقت بالایی نسبت به نوع میله ای دارد. در سالن های مدرن و مجهز، سنسورها و دیتالاگرها نیز برای کنترل و نمایش درجه حرارت کاربرد دارند.

رطوبت سنج

عدم تامین رطوبت مناسب در دوره های رشد و باردهی، منجر به کوچک ماندن کلاهک و بدنه قارچ یا گاهی نابودی محصول می شود. برای جلوگیری از این مسئله لازم است از رطوبت سنج های دقیق استفاده شود. رطوبت سنج ها در انواع مکانیکی، دیجیتالی و کنترلر با سنسورهای رطوبت سنج وجود دارند.

محل خروجی آبهای اضافی

در سالن های پرورش از سیستم زهکشی برای خروج آب های اضافی استفاده می شود. حفظ نظافت مداوم این خروجی ها برای رعایت مسائل بهداشتی اهمیت زیادی دارد. برای جلوگیری از انتشار بیماری یا آلودگی، بهتر است کانال های خروجی سالن ها از هم جدا باشند. 

محیط ایزوله و بدون نور خورشید

ایزوله کردن سالن ها، تنظیمات شرایط محیطی را آسان می کند و هزینه های آن را کاهش می دهد. همچنین در جلوگیری از ورود آلاینده ها  و عوامل بیماری زا موثر است. قارچ ها برای رشد به محیط های تاریک نیاز دارند؛ بنابراین باید از ورود هرگونه نور طبیعی به فضای داخل سالن جلوگیری شود.

هیتر گلخانه ای

هیتر برای تامین گرمایش سالن قارچ استفاده می شود. این دستگاه در انواع جت هیتر، کابینتی و جت هیتر دودکش استفاده می شود. هر کدام از این مدل ها مزیت و معایب بخصوصی دارند. مساحت و نوع سازه سالن در انتخاب هیتر مناسب نقش دارند.

چگونه از پرورش قارچ به درآمد برسیم؟

برای کسب درآمد علاوه بر رعایت نکات پرورش اصولی قارچ، توجه به موارد زیر لازم است:

  • استفاده از روش تولید قارچ پربازده مانند روش قفسه ای امکان بازدهی و سود بالا در محیط های کوچک را فراهم می کند.
  • سرمایه اولیه بر هزینه ها و درآمد تولید قارچ موثر است. سرمایه اولیه و تامین تجهیزات مناسب و سالن استاندارد در عملکرد و سود نهایی محصول تاثیر دارد.
  • دانش، تخصص و تجربه پرورش دهنده به افزایش کمیت و کیفیت تولید می انجامد که در نهایت درآمد را افزایش می دهد.
  • میزان عملکرد نیز بر درآمد موثر است. شاخص عملکرد از تقسیم وزن محصول تولیدی به وزن کل کمپوست به دست می آید. آموزش و انجام اصولی اقدامات، افزایش دانش، فراهم کردن شرایط محیطی مناسب و… در افزایش شاخص عملکرد موثر هستند.
  • اگر بتوان قارچ تولیدی را با قیمت بهتری به فروش رساند، درآمد و سود زیادی به دست می دهد. حتی اگر قیمت فروش کمی بیشتر شود، در مقیاس های بزرگ سود چشمگیری حاصل می شود.
  • استفاده از کمپوست، بذر های با کیفیت، آب سالم و… منجر به بهبود راندمان تولید و مرغوبیت محصول نهایی می شود و این امر نیز بر سودآوری نهایی موثر است.

سخن پایانی

پرورش قارچ مزایای فراوانی از جمله مواد اولیه در دسترس، بالا بودن عملکرد در واحد سطح، قیمت مناسب، امکان صادرات و… دارد. مهم ترین نکته برای فعالیت در حوزه تولید این ماده غذایی ارزشمند، پرورش علمی و اصولی آن در کنار استفاده از مواد اولیه مرغوب است. 

در این مطلب، مراحل پرورش و تجهیزات مورد نیاز بررسی شد. همچنین نکاتی در خصوص افزایش میزان درآمد و سود ارائه شد. برای سودآوری در این صنعت، کسب تخصص و بهبود مهارت های فروش و بازاریابی کمک بسیاری خواهد کرد. بازار هدف قارچ شامل کارخانجات مواد غذایی، شرکت های دارویی، مصرف کنندگان خانگی، رستوران ها و… است. با توجه به گستردگی طیف مخاطبان هدف، بازار این محصول همواره رو به رشد است. این مسئله، فرصت های ویژه ای برای فعالیت در این حوزه فراهم می کند.

سوالات متداول

روش های کشت قارچ چیست؟

روش های مختلف کشت قارچ شامل جعبه ای، کیسه ای و قفسه ای است. در این میان، روش کیسه ای هزینه کمتری دارد و برای واحدهایی که امکان ضدعفونی با بخار را ندارند مناسب تر است. در روش قفسه ای امکان بیشترین استفاده از فضا وجود دارد.

مجوزهای لازم برای پرورش قارچ چیست؟

پروانه تاسیس برای واحدهای صنعتی، مجوز پرورش برای اشخاص حقیقی و حقوقی و مجوز بهره برداری واحدهای قارچ خوراکی از جمله این جوازها هستند.

آیا روش های جایگزینی برای پرورش قارچ وجود دارد؟

بله. استفاده از کیت های آماده یکی از روش های پرورش قارچ می باشد. این کیت ها حاوی خاک استریلیزه و اسپان هستند. در دمای اتاق، دور از تابش مستقیم خورشید و با رطوبت دهی مناسب می توان به سادگی قارچ ها را پس از حدود 10 روز برداشت نمود.